Οι Καιροί ου Μενετοί *

Η μετάβαση στην ενηλικίωση σηματοδοτείται παραδοσιακά από πέντε «δημογραφικά» κριτήρια: την ολοκλήρωση των σπουδών, την αποχώρηση από το πατρικό σπίτι, την οικονομική ανεξαρτησία, τον γάμο και, τέλος, την δημιουργία οικογένειας. Στην προηγούμενη ανάρτηση είδαμε, ωστόσο, ότι οι σημερινοί νέοι αναβάλλουν όλο και περισσότερο την είσοδό τους στην ενήλικη ζωή. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται γεωγραφικά στην χώρα μας (παρ' ότι οι Έλληνες είμαστε κατ' εξοχήν μαμάκηδες), αλλά έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις και μάλιστα σε βαθμό τέτοιο ώστε να γίνεται πλέον λόγος για μία νέα αναπτυξιακή περίοδο ανάμεσα στην εφηβεία και στην ενηλικίωση, την αποκαλούμενη αναδυομένη ενηλικίωση (emerging adulthood), που διαρκεί περίπου από τα 18 έως τα 25 ή και αργότερα.

Κατά την μεταβατική αυτή φάση, υποστηρίζουν οι ειδικοί, το άτομο διαπλάθει την ταυτότητά του και εξερευνά τις επιλογές που του προσφέρονται προτού προβεί σε μακροχρόνιες δεσμεύσεις. Έτσι, οι σημερινοί εικοσάρηδες ζουν με τους γονείς τους, πηγαίνουν για σπουδές στο εξωτερικό, αλλάζουν δουλειές την μία μετά την άλλη, πολλές φορές αλλάζουν ακόμη και επαγγελματικό προσανατολισμό, κάνουν σεξ χωρίς να έχουν σχέση, συζούν χωρίς να παντρεύονται, διασκεδάζουν μέχρι πρωίας και γενικότερα αποφεύγουν να δεσμευθούν για όσο περισσότερο τους παίρνει.

  

Ο προφανής λόγος που οι νέοι σήμερα καθυστερούν την ένταξή τους στον κόσμο των ενηλίκων θεωρείται φυσικά το αυξημένο κόστος ζωής, αλλά μην αυταπατάστε: η τάση αυτή προηγείται χρονικά της ύφεσης και αποδίδεται, συν τοις άλλοις, στην παρατεταμένη διάρκεια των σπουδών, την αθρόα είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, την ευρέως διαθέσιμη αντισύλληψη, την γενικότερη απενοχοποίηση των προγαμιαίων σχέσεων, καθώς και την σχετική ευμάρεια της προηγουμένης γενιάς, η οποία μπορεί να συντηρεί τα παιδιά της εις το διηνεκές. Συγχρόνως, η κοινωνία μας, μια κοινωνία που έχει θεοποιήσει τη νεότητα, φαίνεται όχι απλώς να επιτρέπει αλλά και να ενθαρρύνει την άποψη ότι η δεκαετία ανάμεσα στα είκοσι και στα τριάντα είναι η ευκαιρία μας να διασκεδάσουμε, να ζήσουμε ξέγνοιαστοι, νά χαρούμε τα νιάτα μας, προτού χρειαστεί να επωμισθούμε τα βάρη και τις υποχρεώσεις των "μεγάλων". Η δεκαετία αυτή μοιάζει, εν πολλοίς, αναλώσιμη –ένα ευχάριστο μουσικό διάλειμμα μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της κανονικής ζωής. 

Εκ πρώτης όψεως, μία παρατεταμένη περίοδος αυτοαναζήτησης φαίνεται θετική, αν όχι αναγκαία: σε αντίθεση με τους γονείς μας, οι οποίοι πιεσμένοι από την ανάγκη και τις τότε κρατούσες κοινωνικές συμβάσεις νοικοκυρεύτηκαν πριν προλάβει να "πήξει" το μυαλό τους, εμείς έχουμε την πολυτέλεια να πειραματιστούμε, να αμφισβητήσουμε τα παραδεδεγμένα και να διαπλάσουμε σταδιακά την ατομικότητά μας προτού πάρουμε αποφάσεις με τις οποίες θα πρέπει να ζήσουμε για την υπόλοιπη ζωή μας. Οι περισσότεροι ενδεχομένως να πιστεύουμε ότι θα βρούμε τον δρόμο μας με κάποιον (μαγικό;) τρόπο εκεί γύρω στα τριάντα. Υποθέτουμε ότι, ακόμη κι αν δεν καταφέρουμε τίποτε αξιoσημείωτο στα είκοσι, έχουμε "μία ολόκληρη ζωή μπροστά μας". Νομίζουμε, ίσως, ότι με το να αποφεύγουμε τις σοβαρές αποφάσεις τώρα, θα έχουμε περισσότερες επιλογές στο μέλλον.

Ξεχνάμε, όμως, ότι η μη-επιλογή δεν παύει να είναι επιλογή. 

Η ψυχολόγος Meg Jay, ειδική στην ανάπτυξη των ενηλίκων και συγγραφέας του best-seller The Defining Decade -Why your twenties matter and how to make the most of them now, προειδοποιεί ότι η σημερινή γενιά κατασπαταλά την πλέον δημιουργική περίοδο της ενήλικης ζωής, με αποτέλεσμα το τίμημα που θα κληθεί να πληρώσει αργότερα να είναι κατά πολύ βαρύτερο.

"Όταν κανείς έχει αφήσει πολλές εκκρεμότητες", γράφει η Δρ. Jay, "υπάρχει μία τεράστια πίεση να προχωρήσει στη ζωή του, να παντρευτεί, να διαλέξει τόπο εγκατάστασης, να βγάλει χρήματα, να αγοράσει ένα σπίτι, να χαρεί τη ζωή, να ολοκληρώσει τις σπουδές του, να ξεκινήσει μία επιχείρηση, να πάρει προαγωγή, να αποταμιεύσει για την εκπαίδευση των παιδιών του και να κάνει δύο ή τρία παιδιά μέσα σε πολύ συντομότερο χρονικό διάστημα". Επισημαίνει δε ότι πολλοί από αυτούς τους στόχους είναι εκ των πραγμάτων αντιφατικοί μεταξύ τους και ότι, αναπόφευκτα, καταλήγουμε να κάνουμε εκπτώσεις στα "θέλω" μας. 

Διότι, πολύ απλά, είναι πολύ διαφορετικό να φτιάχνεις την ζωή σου στα τριάντα από το να ξεκινάς την ζωή σου στα τριάντα. Οι καιροί ου μενετοί, έλεγαν οι αρχαίοι, όπως επίσης και κάθε πράγμα στον καιρό του, προσθέτουν οι σύγχρονοι: η δεκαετία των είκοσι είναι η ιδανική εποχή για να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας και να διαμορφώσουμε τις πιο σημαντικές παραμέτρους της μετέπειτα ζωής μας -την καριέρα, την οικονομική μας κατάσταση, τον κοινωνικό μας περίγυρο, την οικογένεια που επιθυμούμε να αποκτήσουμε. Οι λόγοι δεν έχουν να κάνουν τόσο με την οικονομία ή τις κοινωνικές επιταγές. Είναι καθαρά βιολογικοί και, συνεπώς, διαχρονικοί. Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω τι εννοώ.

Ο Εγκέφαλος του Εικοσάρη

Στο Βήμα διαβάζουμε ότι:

"...μελέτες που έγιναν [στον ανθρώπινο εγκέφαλο] με μεθόδους απεικόνισης αποκάλυψαν μια πληθώρα δομικών αλλαγών κατά την εφηβεία και τα πρώτα χρόνια μετά την ηλικία των είκοσι ετών..."

Οι αλλαγές αυτές εντοπίζονται στον πρόσθιο λοβό, και συγκεκριμένα στον πλαγιοραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό ο οποίος βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του μετωπιαίου λοβού. Είναι η περιοχή του εγκεφάλου που ωριμάζει τελευταία και ασκεί έλεγχο στα συναισθήματά και στις παρορμήσεις μας, σταθμίζει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των αποφάσεών μας, χειρίζεται την αβεβαιότητα και θέτει αφηρημένους (δηλαδή όχι άμεσα εφαρμόσιμους) στόχους. 

Είναι, κοντολογίς, ο "ενήλικος μέσα μας". 

Το τμήμα αυτό του εγκεφάλου μας δεν ωριμάζει πλήρως παρά στα μέσα της δεκαετίας των είκοσι ή και αργότερα. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει το "ξεχορτάριασμα" των καλωδιώσεων που δεν χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα και, συγχρόνως, την ισχυροποίηση των πλέον πολυάσχολων. Αυτή η εγκεφαλική διαλογή καταργεί τους μη χρησιμοποιημένους νευρωνικούς συνδέσμους που είχαν υπερπαραχθεί κατά την έξαρση της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας, εποχές ταχείας ανάπτυξης του εγκεφάλου. 

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό και γιατί μας ενδιαφέρει;

Όπως επισημαίνει ο Δρ. Giedd, επικεφαλής μίας μελέτης  στην οποία συμμετέχουν πάνω από 4.000 άνθρωποι όλων των ηλικιών, το γεγονός ότι ο εγκέφαλος παραμένει ανολοκλήρωτος κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων μετά την ενηλικίωση αποτελεί "ό,τι καλύτερο συνέβη στους ανθρώπους", αφού κατά την γνώμη του μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας: "Μπορούμε έτσι να σχηματίσουμε άποψη για τον κόσμο στον οποίο ζούμε και σε τι χρειάζεται να είμαστε καλοί", καταλήγει. 

Παράθυρο Ευκαιρίας

Μην θεωρήσετε ότι η επιστήμη σας δίνει ακόμη μία καλή δικαιολογία για να συνεχίσετε να μένετε στο εφηβικό σας δωμάτιο μέχρι τα τριάντα. Αντιθέτως, η περίοδος αυτή είναι ένα τεράστιο παράθυρο ευκαιρίας.  

Τώρα αποκτούμε τις δεξιότητες που θα μας συντροφεύουν όλη την υπόλοιπη ζωή μας. Η ωριμότητα, τόσο του εγκεφάλου όσο και του χαρακτήρα, δεν είναι κάτι που απλώς συμβαίνει με την πάροδο των ετών. Επέρχεται με την εξάσκηση και την εμπειρία. Οι συνήθειες που θα καλλιεργήσουμε αυτήν την κρίσιμη περίοδο, όπως η τακτική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή ή, αντίθετα, το κάπνισμα, κατά πάσα πιθανότητα είναι αυτές που θα διατηρήσουμε για πάντα. Οι σπουδές και η εργασιακή εμπειρία που θα συλλέξουμε τώρα είναι, αν όχι η μοναδική, πάντως η καλύτερη ευκαιρία που μας δίνεται για να αναπτύξουμε τις γνώσεις και τις ικανότητες που θα μας ζητηθούν στην επαγγελματική μας σταδιοδρομία. Οι σχέσεις που δημιουργούμε μας βοηθούν να αποκτήσουμε τις δεξιότητες που θα μας χρησιμεύσουν αργότερα στο πλαίσιο της συμβίωσης με έναν μόνιμο σύντροφο, έγγαμης ή όχι. Οι άνθρωποι που επιλέγουμε να συναναστραφούμε  θα συγκαθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική μας δικτύωση και, άρα, την επαγγελματική και κοινωνική μας ανέλιξη. 

Κατά συνέπεια, όσο περισσότερο εκθέτουμε τους εαυτούς μας στις πρώτες προκλήσεις αυτής της δεκαετίας τόσο καλύτερα προετοιμασμένοι θα είμαστε τις δεκαετίες που μέλλει να έρθουν για να χειριστούμε τους εργοδότες, τους συνεργάτες, τους συντρόφους, τα παιδιά μας. Οι εμπειρίες που θα αποκομίσουμε τώρα θα μας διαμορφώσουν στους ανθρώπους που θέλουμε να είμαστε στα τριάντα μας κι επέκεινα. 

Ή όχι. 

Όπως το θέτει ο Δρ. Giedd:

"Αν [περνάς τον καιρό σου] ξαπλωμένος στον καναπέ ή παίζοντας video games ή παρακολουθώντας MTV, αυτά είναι τα κύτταρα και οι συνάψεις που θα επιβιώσουν". 

Πρακτικά, τούτο σημαίνει ότι αν, φερ' ειπείν, είσαι μανιώδης καπνιστής ή αντιμετωπίζεις προβλήματα με το βάρος σου, θα αποδειχθεί πολύ πιο δύσκολο να κόψεις το κάπνισμα ή να προσέξεις την διατροφή σου στο μέλλον, όταν π.χ. θελήσεις να μείνεις έγκυος ή σε περίπτωση που τυχόν αντιμετωπίσεις κάποιο πρόβλημα υγείας. Με την ίδια λογική, αν δεν έχεις δουλέψει παρά μόνο σποραδικά και σε θέσεις που δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη ευθύνη ή αυξημένα προσόντα, μην περιμένεις ότι θα σε πιάσει ξαφνικά η φιλοπονία στα τριαντα-φεύγα. Ομοίως, εάν έχεις συνηθίσει να ξενυχτάς μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες χαζολογώντας στο ίντερνετ κι έπειτα να κοιμάσαι όλη την ημέρα, να είσαι σίγουρος ότι θα δυσκολευτείς πολύ να εγκλιματιστείς στα ωράρια μίας τυπικής θέσης γραφείου. Οι ερωτικές σχέσεις δεν διαφέρουν καθόλου: αν πηγαίνεις από την μία ανούσια σχέση στην άλλη, χωρίς ουσιαστικά κριτήρια, ή εάν, αντιθέτως, φυλάς τον εαυτό σου για τον πρίγκιπα με το άσπρο άλογο, μην θεωρείς αυτονόητο ότι θα μπορέσεις να ανταποκριθείς στις αξιώσεις μιας σταθερής, μακροχρόνιας σχέσης, ακόμη και στην περίπτωση που βρεις τον τέλειο σύντροφο.

Ο λόγος είναι ότι, πολύ απλά, δεν θα έχεις καλλιεργήσει το φάσμα των δεξιοτήτων που απαιτούν οι ενήλικοι ρόλοι: την αυτοπειθαρχία, την διαλλακτικότητα,  την στοχοπροσήλωση, την διαχείριση των οικονομικών σου, την λήψη πρωτοβουλιών και γενικότερα τις απαραίτητες διαπροσωπικές και επικοινωνιακές ικανότητες. Το συγκεκριμένο "μονοπάτι", έχοντας υποπέσει σε αχρησία, θα έχει απλούστατα σβήσει από τον χάρτη του εγκεφάλου σου. Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι κάθε ελπίδα αλλαγής έχει χαθεί δια παντός, ωστόσο αντιλαμβάνεσαι πως είναι σαφώς ευκολότερο να περπατάς σε ένα μονοπάτι ήδη καθαρισμένο, παρά να προσπαθείς να ανοίξεις δρόμο εξ αρχής μέσα από την πυκνή βλάστηση.

Τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης είναι, επομένως, εποχή μεγάλων ευκαιριών αλλά και μεγάλου ρίσκου: ο κίνδυνος έγκειται ιδίως στο ότι δεν θα δράσουμε εγκαίρως ή ότι θα κάνουμε "λάθος" επιλογές. Χρησιμοποιώ εισαγωγικά, διότι δεν υπάρχει κατά κυριολεξίαν λάθος επιλογή -υπάρχουν μόνο πράξεις και συνέπειες, κάποιες βαρύτερες από άλλες. Ωστόσο, καθώς είμαστε ακόμη στην πρώιμη φάση της ενηλικότητας και οι ορμόνες της εφηβείας δεν έχουν καταλαγιάσει εντελώς, παραμένουμε σε μεγάλο βαθμό παρορμητικοί, παράτολμοι, απόλυτοι στις απόψεις μας και ευάλωτοι στα δράματα και στις καταχρήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρώτη δεκάδα των αιτιών θανάτου των νεαρών ενηλίκων βρίσκονται τα τροχαία ατυχήματα, οι ανθρωποκτονίες και οι αυτοκτονίες -όλα αποτρέψιμα γεγονότα, που οφείλονται κυρίως σε κακή εκτίμηση. Μην απελπίζεστε! Υπάρχει πάντα και η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος. Σκεφτείτε πόσα θα μπορούσατε να καταφέρετε αν διοχετεύσετε όλο αυτό το πάθος, την τόλμη, την ενεργητικότητα και το πείσμα σε έναν σκοπό. 


Την κουρτίνα Νο1 ή την κουρτίνα Νο2;

Ποιον σκοπό, θα ρωτήσετε. Πώς μπορείς άραγε να βρεις τι είναι αυτό για το οποίο προορίζεσαι; Και, στην τελική, πώς μπορείς να είσαι βέβαιος ότι δεν θα αλλάξεις γνώμη στην πορεία ή ότι αξίζει τον κόπο να ακολουθήσεις ένα όνειρο; Η σύντομη απάντηση στο ερώτημα είναι ότι κανείς δεν μπορεί ποτέ να είναι απολύτως σίγουρος. Όπως είπε και κάποιος Harold Geneen, επιχειρηματίας, "Η αβεβαιότητα θα σε συντροφεύει πάντοτε όταν παίρνεις τον έλεγχο". Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχει τρόπος να ενηλικιωθείς χωρίς να αναλάβεις εσύ ο ίδιος τον έλεγχο και άρα την ευθύνη της ζωής σου. Μέρος αυτής της ευθύνης είναι και η επιλογή μίας συγκεκριμένης κατεύθυνσης, κάτι που σημαίνει ότι κατ' ανάγκην κάποια παράθυρα ευκαιρίας θα παραμείνουν κλειστά. 

Ενδεχομένως να μην μάθεις ποτέ τι υπήρχει πίσω από την κουρτίνα Νο 2, αλλά το πιθανότερο είναι ότι δεν έχει και τόση σημασία τελικά. Το δυναμικό μας δεν είναι τόσο απεριόριστο όσο θέλουμε να πιστεύουμε -ευτυχώς, δηλαδή. Οι εμπειρίες μας, τα ενδιαφέροντα, οι δυνάμεις, οι αδυναμίες, οι τίτλοι σπουδών, οι προτεραιότητές μας, όλα αυτά περιορίζουν το εύρος των επιλογών μας. Ακριβέστερα, χρησιμεύουν ως πινακίδες που μας δείχνουν τον δρόμο  που πρέπει να ακολουθήσουμε. 

Η Δρ. Jay συνοψίζει την θεωρία ως εξής:

"Τι θα μπορούσες να κάνεις αρκετά καλά ώστε να συντηρείς τον τρόπο ζωής που επιθυμείς; Και τι θα μπορούσες να απολαμβάνεις τόσο ώστε να μην σε πειράζει να δουλεύεις γι' αυτό στα χρόνια που έρχονται;"

Η αναποφασιστικότητα και, άρα, η αποφυγή των δεσμεύσεων δεν αποτελεί ασφαλή επιλογή. Στην πραγματικότητα, το μόνο που καταφέρνουμε είναι οι συνέπειες να επέρχονται αργότερα, στα τριάντα ή στα σαράντα, και συνήθως είναι πολύ δριμύτερες. Αντιθέτως, η τριβή ανάμεσα στην ιδιοσυγκρασία του καθενός μας και στις εκάστοτε προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι αυτό που πυροδοτεί το πεπρωμένο μας. 


Συμπέρασμα

Η περίοδος της πρώιμης ή αναδυομένης ενηλικότητας καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό, όπως είδαμε, την μετέπειτα πορεία μας. Γινόμαστε ό,τι κάνουμε, ό,τι ακούμε και ό,τι βλέπουμε σε καθημερινή βάση. Χρησιμοποίησε, λοιπόν, τον εύπλαστο ακόμη εγκέφαλό σου εποικοδομητικά, απασχολούμενος σε θέσεις εργασίας που έχουν κάτι να προσφέρουν στο βιογραφικό σου και δημιουργώντας σοβαρές σχέσεις. Αν η δεκαετία των τριάντα είναι η εποχή που οικοδομούμε την ζωή μας, τότε στην δεκαετία των είκοσι πρέπει να μπουν τα θεμέλια. Κι αυτά πρέπει να είναι στέρεα, ειδ' άλλως το όλο οικοδόμημα που θα φτιάξουμε κινδυνεύει να καταρρεύσει στον πρώτο κλυδωνισμό ή να μην αντέξει το βάρος προσθέτων ορόφων. 

Στις αμέσως επόμενες αναρτήσεις θα εξετάσουμε λεπτομερώς τις δύο θεμελίους λίθους στις οποίες στηρίζεται η ευτυχία μας σύμφωνα με τη φροϋδική ρήση: την καριέρα και την αγάπη. Θα δούμε, επίσης, πώς μπορούμε να εκμεταλλευθούμε την πλαστικότητα του εγκεφάλου μας ώστε να διαμορφώσουμε τις συνήθειες και τις δεξιότητες που θα οδηγήσουν στην προσωπική και επαγγελματική μας ευτυχία.





________________________________________________

* (του δε πολέμου) οι καιροί ου μενετοί = (του πολέμου) οι ευκαιρίες δεν περιμένουν -Θουκυδίδης .